Over ons

Democratie verdiepen

Onafhankelijke en kritische media hebben een sterke positie verworven en zijn één van de belangrijke fora die toelaten het debat te voeren over de richting die de samenleving uitgaat.

De civiele samenleving is een open samenleving, waarin mensen zonder ‘schaamte’ participeren. Dit betekent dat er sprake is van (basis)maatschappelijke participatie en dat iedereen op een vanzelfsprekende manier kan deelnemen aan de samenleving zoals die vandaag vorm heeft, zonder geconfronteerd te worden met controlerende, sanctionerende en stigmatiserende uitingen van de maatschappij.

Er bestaat een actieve civiele samenleving. Veel mensen zijn betrokken bij en voelen zich verantwoordelijk voor de inrichting van de maatschappij. Ze is divers, in termen van organisatiestructuren en vangnetten, én is daadkrachtig. Ze is het cement dat er voor zorgt dat we individuele belangen overstijgen en collectiever denken en handelen.

Mensen hebben een vrije en verzekerde publieke toegang tot allerlei vormen van kennis, vorming en onderwijs, kunst en cultuur, gezondheids- en nutsvoorzieningen, en mobiliteit. Publieke kennisontwikkeling vindt plaats in functie van maatschappelijke noden.

Het schaalniveau waarop problemen zich voordoen is vertaald naar evenredige bestuurskracht op dat schaalniveau. Het politiek systeem is dynamisch van karakter en veerkrachtig: ze kan snel inspelen op veranderende omstandigheden zonder hierbij aan legitimiteit te moeten inboeten

De overheid speelt op verschillende manieren een actieve rol. Afhankelijk van de aard van het ‘vraagstuk’ heeft ze hierin een sturende en leidende rol, faciliteert ze de dialoog, of is ze één van de spelers in een groter netwerk. Er is complementariteit tussen overheidsoptreden en andere organisatievormen.

Leven binnen ecologische grenzen

De maatschappij onderkent de intrinsieke waarde van onze leefomgeving en respecteert deze. De samenleving beschermt de natuurlijke hulpbronnen niet enkel effectief, maar draagt ook bij aan het versterken of verbeteren van het natuurlijk kapitaal. Dit impliceert onder meer:

• een energiesysteem, dat door een hoge efficiëntie een substantieel laag energieverbruik kent, waarvan de bronnen 100% hernieuwbaar zijn en waardoor een CO2-reductie is gerealiseerd van 80 tot 95%
• duurzaam beheerde gesloten materiaal- en stofkringlopen en verregaande reducties in materiaal- en energiestromen in de orde van een factor 10 of meer
• bescherming van de biodiversiteit (inclusief dierenwelzijn)
• slimmer en efficiënter omgaan met ruimte
• ...

De ecologische draagkracht wordt wereldwijd eerlijk verdeeld. Dat betekent evenwel niet dat milieurechten simpelweg gemonetariseerd en verhandelbaar zijn.

Levenskwaliteit waarmaken

Arbeid is zinvol en waardig volgens de normen van de ‘werknemer’. Arbeid wordt ruimer beschouwd dan pure ‘loonarbeid’. Het heeft betrekking op betaalde én niet betaalde arbeid. Het geheel van werk bepaalt de rijkdom en de kwaliteit van de samenleving. Naast loonarbeid, wordt arbeid als creatief proces en werken aan de samenleving aanvaard als doel voor arbeidsinzet, al dan niet gekoppeld aan inkomensverwerving. Arbeid levert een bijdrage aan de persoonlijke ontwikkeling. De levensindeling van drie periodes van 30 jaar is doorbroken en het heeft plaats gemaakt voor het verrichten van zinvolle arbeid tijdens het hele leven en in de verschillende sferen tegelijk.

Mensen hebben nieuwe patronen van tijdsbesteding ontwikkeld. De tijd die wordt gespendeerd om in het levensonderhoud te voorzien is beperkt zodat men o.a. meer tijd heeft voor deelname aan het maatschappelijk leven en/of voor persoonlijke ontplooiing. Voor wie wil, is er ruimte om het werk- en leefritme te vertragen. In het dagelijkse leven staat de menselijke betekenisgeving centraal en geven mensen hun persoonlijke invulling aan het ‘goede leven’.

De samenleving en de economie als geheel zijn minder competitief van aard. Mensen hebben veel minder nood aan privébezit, o.a. door het goed uitgebouwde voorzieningsysteem en door andere vormen van eigendom (gemeenschappelijk, op basis van ruil, …).

Open en creatief samenleven

Onderwijs en cultuur vormen belangrijke velden waarin processen van betekenisgeving ‘geoefend’ kunnen worden, maar ook daadwerkelijk gestalte krijgen. Er zijn ook nieuwe gewoonten gegroeid waarbij functionaliteit, duurzaamheid en voldoening centraal staan.

Economie maatschappelijk inbedden

Het economisch systeem is een sociaal-ecologische economie waar productie en welvaartscreatie in functie staan van een breder streven naar welzijn en de opbrengsten wereldwijd eerlijk worden (her)verdeeld.

Economische democratie is een sleutelbegrip in de organisatie van het economisch leven. Economische beslissingen worden op een democratische manier genomen. De economische democratie heeft sociaal overleg hoog op de agenda staan. Ook internationaal is er zo’n systeem gegroeid, met afdwingbare regels. Door de nieuwe economische organisatievormen is een groot deel van het bedrijfsleven een volwaardige partner geworden in het nastreven van maatschappelijke doelstellingen.

De markt bestaat uit subsidiaire systemen (zoals de vrije markt, ruilhandel, en markten die sterker gereguleerd zijn). Het mechanisme én het schaalniveau van het ‘marktsysteem’ zijn gebaseerd op het streven naar evenwicht tussen efficiëntie én sociale en ecologische criteria.

De eigendoms- en bezitsverhoudingen in het economisch systeem zijn veranderd. Een toenemend accent op gebruik en de functionaliteit van een product draagt bij aan de bloei van de diensteneconomie.

Het geldsysteem staat ten dienste van de samenleving. Er is sprake van een sterker gereguleerd stabiel financieel systeem. In het systeem wordt het essentiële belang van sterke aanpassingsmechanismen en de noodzaak om economische onevenwichtigheden en een onhoudbaar begrotingsbeleid te vermijden benadrukt. Het geldsysteem kent diverse complementaire ‘geldsystemen’ op diverse schaalniveaus. 

Sociale ongelijkheid afbouwen

De sociale grondrechten/basisrechten zijn voor iedereen gerealiseerd. We leven in een maatschappij die in haar structuren en werking zo min mogelijk mensen kwetsbaar maakt, maar er net op gericht is die maatschappelijk kwetsbare groepen te versterken en hen een perspectief te bieden op een volwaardige en menswaardige participatie aan deze maatschappij. Een maatschappij waar iedereen gelijke kansen heeft op een gezonde persoonlijk en sociale ontwikkeling

Wereldwijd is er een systeem van minimuminkomens ingevoerd en zijn er uitgebreide sociale zekerheidssystemen opgebouwd. Dat houdt onder meer in dat er een maximumspanning is afgesproken tussen hoge en lage inkomens/vermogens.

1. Op naar sociaal ecologische economie

Onze mondiale economie, d.i. de wijze waarop we onze welvaart voortbrengen en verdelen, confronteert ons met een drievoudige cluster van problemen die u makkelijk zal herkennen in deze stellingentekst

• Zij overschrijdt de draagkracht van de aarde.
• Zij functioneert sociaal onrechtvaardig.
• En zij is ethisch onhoudbaar.

Verder doen zoals we bezig zijn, is volkomen onduurzaam en voert ons regelrecht naar een systeemcrisis, een ecologische, economische en sociale ineenstorting tegen pakweg 2050. Dat is dus geen optie.

De enige uitweg – weg van een systeemcrisis - is een systeemverandering, het zo snel als maar mogelijk uitbouwen van een sociaalecologische economie.

Om de problematiek van duurzame ontwikkeling bevattelijk te maken, wordt er dikwijls gebruik gemaakt van het conceptueel model van de drie pijlers van duurzame ontwikkeling: economie, maatschappij, natuurlijke omgeving. De centrale vraag bij dat model is wat de verhouding is tussen deze pijlers. Onze kijk hierop is dat de economie ten dienste staat van bredere maatschappelijke doelstellingen, of m.a.w. dat het economisch systeem ingebed is in het sociaal systeem. Beide vinden hun materiële basis in het ecologisch systeem. Ze kunnen slechts blijven functioneren binnen een gezonde natuurlijke omgeving. 

2. Het huidige economische model is niet duurzaam

Deze manier van kijken heeft als logisch gevolg dat een economisch systeem, wil het duurzaam zijn, rekening moet houden met sociale en ecologische grenzen. We stellen in onze analyse vast dat het economisch groeimodel op dit moment niet duurzaam is. Ons economisch model creëert sociale ongelijkheid en onrechtvaardigheid en het creëert ernstige ecologische problemen. Deze zijn het gevolg van verschillende vormen van afwenteling van de negatieve effecten van het model: afwenteling in de ruimte (dikwijls van Noord naar Zuid), in de tijd (van huidige naar toekomstige generaties) en tussen maatschappelijke groepen (van sterke naar zwakke groepen). De afgelopen jaren is bovendien opnieuw duidelijk geworden dat het model zelf ook economische instabiliteit creëert en dus ook economisch niet houdbaar is.

Als we naar de toekomst kijken, dan zijn we het erover eens dat het huidige economische groeimodel op lange termijn niet als uitweg kan dienen uit die gecombineerde sociale-ecologische-economische crisis. Daarvoor zijn er minstens drie redenen:

• het is fysisch onmogelijk om een constante materiële groei van productie en consumptie op te vangen in een begrensde biosfeer;
• ons economisch systeem is een kapitalistisch systeem waarin de factor kapitaal systematisch bevoordeeld wordt ten opzichte van arbeid. Zeker internationaal zijn de gevolgen hiervan goed zichtbaar in de onrechtvaardige verdeling die hieruit voortvloeit. Ook bij ons zien we de gevolgen in uitsluiting van zwakkere groepen uit het economisch proces en de samenleving;
• op sociaal en persoonlijk vlak leidt het systeem tot vervreemding van arbeid, ontmenselijking, aantasting van levenskwaliteit en van zingeving.

3. De transitie moet sociaal en rechtvaardig verlopen

Niet alleen het streven naar een duurzame, sociaal rechtvaardige samenleving als einddoel is belangrijk, ook de weg ernaartoe. De transitie zelf moet op een sociaal rechtvaardige wijze verlopen. De overheid moet oog hebben voor de mensen die slachtoffer dreigen te worden van de gevolgen van de klimaatverandering en moet ervoor zorgen dat de inspanningen die van de bevolking gevraagd zullen worden, haalbaar en betaalbaar zijn voor iedereen. De transitie heeft het meeste kans op slagen indien er voldoende draagvlak wordt gecreëerd bij de bevolking. Het middenveld heeft hierin een belangrijke rol te spelen.

4. Nood aan een ander socio-economisch systeem

Omwille van de boven aangehaalde redenen (ecologische grenzen, sociale rechtvaardigheid, sociale samenhang en levenskwaliteit) moeten we op zoek naar een socio-economisch systeem dat aan andere voorwaarden voldoet en dat met andere werkingsprincipes functioneert dan het huidige. Het systeem moet zo gereorganiseerd worden dat:

• het erin slaagt verregaande reducties te realiseren in materiaal- en energiestromen in de orde van een factor 10 of meer;
• mechanismen worden ingebouwd die een rechtvaardige verdeling van economische opbrengsten mogelijk maken (o.a. internationaal en nationaal, tussen maatschappelijke groepen, naar gender);
• het een zinvolle levensinvulling en hoge levenskwaliteit mogelijk maakt.

5. Ander mens- en wereldbeeld nodig

Ons huidig sociaal en economisch systeem berust op een wereld- en mensbeeld, dat ethisch en menselijk gezien totaal ontoereikend is en totaal onaangepast aan de realiteit van een overbelaste aarde. Acties tot verandering moeten dus samengaan met de bewustmaking van het heersende wereld- en mensbeeld en van het tekortschieten van de gangbare ethische normen. We moeten aangeven voor welke uitdagingen we staan om tot een ander wereld- en mensbeeld te komen. Het debat hierover moet behoren tot het publieke forum en leiden tot een maatschappelijke gedragen ethiek die het mogelijk maakt het systeem om te keren.

6. Binnen ecologische en sociale grenzen blijven

We beseffen dat we met een onderwerp bezig zijn die dat door de verwevenheid van problemen erg complex is. Het is bijvoorbeeld niet zomaar te zeggen waar precies de ecologische en sociale grenzen liggen waarbinnen het economisch systeem zich moet situeren. Maar ook al zijn ze vaag en zijn ze voorwerp van maatschappelijk debat, ze zijn er wel. Voor sommige problemen kunnen we niet meer naast het bestaan van grenzen kijken. Op ecologisch vlak is dat bijvoorbeeld het geval met het klimaatprobleem, waar het duidelijk is dat nu al de draagkracht van het ecosysteem overschreden wordt. Op internationaal sociaal vlak kunnen de Millenniumdoelstellingen als een ondergrens beschouwd worden van wat aanvaardbaar is. Op economisch vlak kan het soort volatiliteit dat naar boven komt in de economisch-financiële crisis niet aanvaard worden.

7. Ander politiek-institutioneel model nodig

Door de manier waarop onze samenleving momenteel politiek-institutioneel georganiseerd is, slagen we er niet in deze uitdagingen op een adequate manier aan te pakken. Eén van de misleidende signalen hierbij zijn verkeerde meetsystemen (zoals het BBP), maar dit is slechts één element. De diepere oorzaken zijn geworteld in een verwevenheid van machtstructuren die in de samenleving gegroeid zijn, instituties die we gebouwd hebben en de regels waarmee die werken, kenmerken van de technologie die we ontwikkeld hebben, onze manier om kennis te ontwikkelen en problemen op te lossen, modernistische wereldbeelden in onze hoofden, de levensstijl waaraan we gewend geraakt zijn, de genderrolverdelingen die we kennen enzovoort.

Er bestonden in het verleden en er bestaan nu nog altijd een veelvoud aan praktijken, denkwijzen, structuren en instituties (hier en elders) waarop we kunnen terugvallen om een duurzamere samenleving op te bouwen. Vaak bevinden die zich in de marge of ze zijn in de loop van de tijd ondergesneeuwd geraakt. Eén van de taken van het middenveld kan erin bestaan die (terug) boven te halen, meer zichtbaarheid te geven, te versterken, zelf te ontwikkelen.

8. Meer economische democratie nodig

Als wij een sociaalecologische economie willen uitbouwen, is één van de belangrijkste vraagstukken: van wie is dan die economie? Mensen, samenleving en overheid moeten in grote mate greep hebben op hun economie om ze te kunnen sturen, om te maken dat zij de ecologische draagkracht van de aarde respecteert én sociaal rechtvaardig is.

Daarom is het dat we onze economie, onze markten moeten inbedden en insnoeren, niet enkel in sociale en ecologische regelgeving, maar bovenal in een economische democratie die concrete vorm kan krijgen via inspraak, mede-eigendom, medebeheer, zelfbeheer, coöperatieve samenwerking, gezamenlijke eigendom van productiemiddelen, publieke bedrijven en andere democratische organisatievormen. Enkel zo wordt de economie echt van ons en kunnen we ze sturen in het algemeen belang. Enkel zo wordt ze opnieuw een middel om goede samenlevingen te bouwen.